Waarom Kerst vieren op 25 december?

Kerstdiner met de hele familie, kerstboom met cadeautjes, veel lichtjes; verlichte hertjes in de tuin, kerstliedjes op de radio, de kerstman, kerstborrels, kerstpakketten, glühwein, kerstwensen, kerstkaarten, kerstmarkt… je vergeet bijna de betekenis van Kerst.

Op Eerste Kerstdag denken we aan Jezus’ geboorte in Bethlehem. In welk jaar is, door kalendercorrecties, niet precies bekend: ergens tussen het jaar 4 tot 8 voor Christus. We doen dat op 25 december. Het is onwaarschijnlijk dat dit Jezus’ echte geboortedag is. Op 25 december is het in Israël winter: te koud en te nat om ’s nachts buiten als herders de wacht te houden over schapen.

Een stukje Bijbel: Oorspronkelijk is het kerstfeest verbonden aan het Joodse Loofhuttenfeest (Sukkot), dat herinnert aan de woestijnreis van de Israëlieten. Dit feest valt in oktober. Dan is het nog redelijk weer. Er worden dakloze hutten gebouwd (sukka’s), waardoor de hemel zichtbaar blijft. Teksten in Johannes 1 en Lukas 2 zinspelen met een knipoog op het Loofhuttenfeest, waar het gaat om ‘Gods Woord heeft onder ons gewoond’ (tent) en een armoedig onderkomen (loofhut) waar Jozef en Maria op aangewezen waren toen er in de herberg geen plaats was.

Ontwikkeling van het kerstfeest

Een hele ontwikkeling voordat Kerstmis (Kerst – verbastering van Christus) op 25 december terecht is gekomen. We beginnen in het jaar 274 na Christus. Dan wordt 25 december vastgesteld als de officiële geboortedag van Sol Invictus, de staatsgod. Volgelingen van de oorspronkelijk Iraanse godheid Mithras nemen deze datum over. Beide goden versmelten en overlappen elkaar: Sol Invictus (onoverwinnelijke zon) en Mithras (lichtgod). Mithras’ feestdag, 25 december, valt vlak na de zonnewende van 21 december. In diezelfde tijd worden in Rome de Saturnalia gevierd: feesten van de ommekeer; het duister moet wijken voor het licht. Bij de Joden viert men het Chanoekafeest, dat herinnert aan de tempelwijding na de strijd tegen de Hellenistische Seleuciden en het wonder van het licht van de achtarmige kandelaar.

Als het Christendom zich in de vierde eeuw (sinds Constantijn de Grote in 333) verspreidt door het Romeinse Rijk, wordt de geboorte van Jezus geplaatst op 25 december. Maria krijgt op 23 maart bezoek van de engel Gabriël, zo meent men. Negen maanden later kom je op 23 december: de slotdag van de Saturnaliën. Om niemand voor het hoofd te stoten viert Constantijn Jezus’ geboorte op 25 december 336. Later stelt door Paus Julius I deze datum vast (ca. 340).

De Germaanse stammen in West-Europa kennen zonnewendefeesten, joelfeesten. Het wordt als praktisch gezien het feest van Christus, gezien als de zon der wereld, te vieren in de tijd waarin de Germaanse stammen hun zonnegod vereren.

Het joelfeest, twaalf dagen feest tussen 25 december en 6 januari, wordt door de kerk vervangen door katholieke feestdagen. De Eerste Joelfeestdag wordt Eerste kerstdag: dag van Jezus’ geboorte; Tweede Kerstdag, de dag van de Heilige Stefanus. Er zijn nog tien officiële feestdagen, elk met een eigen thema.

In Oost-Europa wordt de 13^e dag (6 januari) de belangrijkste dag: ‘Epifanie’. Wij kennen deze dag ook als ‘Driekoningen’.

Kerststal

We kennen kerststallen van diverse materialen en uitvoeringen. De kerststal is bedacht door Franciscus van Assisi. In 1223 komt hij op het idee een levende kerststal op te zetten in het Italiaanse dorp Greccio. De stal wordt in de Bijbel niet genoemd. Maria legt Jezus in een voederbak en dat leidt tot het idee van de stal. De os en ezel worden evenmin genoemd, maar zijn gebaseerd op een tekst uit Jesaja: “De os en de ezel kennen hun Meester beter dan Israël.” De herders, schapen en de ‘wijzen uit het oosten’ zijn wel gebaseerd op het Bijbelverhaal.

Kerstboom

De gewoonte van de kerstboom gaat terug op een Duitse gewoonte uit de 16^e eeuw. Luther verklaart de kerstboom tot symbool van Jezus, die herinnert aan de boom in het paradijs. De kerstballen aan de vruchten waar Adam en Eva van eten. Tegenwoordig wordt de boom ook als voorafbeelding van het kruishout van Christus’ lijden en offerdood gezien. De boom staat dan alleen nog in de kerken. Eind 19^e eeuw haalt men hem ook in de huiskamers. De katholieken geven er de voorkeur aan de Kerststal een ereplaats te geven. Sinds 1982 staat ook in het Vaticaan een kerstboom.

Tweede Kerstdag

In 1813 wordt bedacht om vier Kerstdagen te vieren. De meeste landen in Europa willen er twee. In 1815 worden Eerste en Tweede Kerstdag officiële feestdagen in Nederland.

De betekenis van Kerst is voor iedereen verschillend. Het wordt over de hele wereld gevierd en het licht speelt door de eeuwen heen een belangrijke rol. Voor mij, en hopelijk ook voor u, een verhaal van hoop op een vreedzame wereld. Fijne kerstdagen gewenst aan iedereen, met vrede en licht, met vrienden en familie samen, lekker eten, mooie cadeaus. Het is feest… Kerstfeest.                                                                     

Sjerp Vormeer

Bronvermelding: Van feest tot Feest,   Dr. P.A. Elderenbosch, 1977 Boekencentrum Den Haag.

                                  Wikipedia december 2025

                                  Historia, artikel Hans Henrik Fafner, 10 december 2024